ساختمان دستگاه تنفس :

دستگاه تنفس شامل بینی، حلق ،‌حنجره، نای و نایژه و شش است. هر نایژه در داخل شش ،‌انشعابات ریشه مانند زیادی دارد که نایژک نام دارد. در انتهای هر انشعاب بسیار باریک، یک قسمت حباب مانند بنام کیسه ی هوایی وجود دارد.

دم وم بازدم :

عمل تنفس در انسان شامل دو مرحله ی دم و بازدم است. ورود هوا از محیط بیرون به درون شش ها، مرحله دم و خروج آن از شش ها به بیرون مرحله بازدم را تشکیل می دهد.
همه فعالیتهایی که در بدن شما صورت می گیرند، انرژی می خواهند. این انرژی از سوختن موادی مانند گلوکز و لیپیدها درون سلول ها ایجاد می شود. برای آن که مولکول های گلوکز و چربی در داخل سلول بسوزند. یعنی به مولکول های کوچکتر تبدیل شوند.
لازم است ابتدا با اکسیژن ترکیب شوند. به این نوع واکنش ها تنفس می گویند . گاز کربن دی اکسید،‌محصول همیشگی تنفس است. تأمین اکسیژن لازم برای کار سلول ها و دفع گاز کربن دی اکسید حاصل از آن ها، وظیفه ی دستگاه تنفس است.

مقایسه کنید :
۱ – هوای دم و بازدم چه تفاوت هایی دارند؟
۲ – مولکول اکسیژن O2 و کربن دی اکسید CO2 است. به نظر شما کربن (C) از کجا به اکسیژن اضافه شده است؟

- در هوای دم مقدار اکسیژن بیشتر است اما در بازدم مقدار کربن دی اکسید زیاد است – از شکسته شدن مولکول ،‌گلوکز در سلول کربن آزاد شده و در هنگام سوختن با اکسیژن ترکیب می شود. گلوکز + اکسیژن —> کربن دی اکسید+ آب

آزمایش کنید ، اثبات وجود کربن دی اکمسید در هوای بازدم :
۱ – مقداری آهک را در آب حل کرده و با کاغذ صافی آن را کاملاً صاف کنید.
۲ – آب آهک را در شیشه ای بریزید و به وسیله یک نی نوشابه، چند ثانیه در آن بدمید؟
چه تغییری در محلول آب آهک صورت می گیرد؟
از کجا بفهمیم که این تغییرمربوط به وجود کربن دی اکسید هوای بازدم است؟

- آب آهک کدر می شود
- از آنجا که با وارد کردن هوای معمولی با یک تلمبه به داخل آب سطح آن کدر نمی شود.

جریان هوا از بینی تا نایژه :

شما هوا را از راه بینی وارد شش های خود می کنید. این هوا ممکن است سرد، خشک و یا دارای ذرات غبار باشد. فضای داخلی بینی این هوا را گرم، مرطوب و تصفیه می کند .
هوا پس از عبور از راه حلق وارد نای می شود . قطر نای …مساوی است ولی نای به علت وجود غضروف در دیواره آن همیشه باز است. سطح داخلی نای دارای سلول هایی است که مژک های کوتاه و فراوانی در سطح خود دارند. غده هایی که در این دیواره وجود دارند. ماده مخاطی ترشح می کنند. این ماده و مژک ها ،‌ذرات ریزتر موجود در هوای دم را جذب می کنند و آن ها را به سمت بیرون می فرستند. بدین ترتیب هوای پاکیزه و مرطوب از راه نای وارد نایژه ها می شود. در افراد سیگاری،‌این مژک ها و غده های ترشح کننده مخاط کم کم از کار می افتند. بنابراین چنین افرادی برای خارج کردن ذرات موجود در دود سیگار،‌دچار مشکل می شوند واغلب سرفه می کنند.

جریان هوا در شش ها :

کیسه های هوایی دیواره های نازکی دارند که فقط یک لایه با سلول های پهن با قطر اندک دارند. اطراف کیسه های هوایی را مویرگ های خونی زیادی فراگرفته اند. دیواره ی کیسه ی هوایی و این مویرگ ها ، محل مناسبی برای نفوذ اکسیژن از شش ها به خون و برعکس عبور کربن دی اکسید از خون به شش هاست.
علت تبادل گازها،‌تفاوت در مقدار آن ها ، درون شش و خون است که باعث ایجاد پدیده ی انتشار می شود. خونی که به اطراف کیسه های هوایی می رود، اکسیژن کمی دارد. اما کربن دی اکسید حاصل از فعالیت سلول ها را به همراه آورده است. در عوض هوای دم دارای اکسیژن زیاد و کربن دی اکسید اندک است. این دو گاز می توانند از دیواره های نازک سلولی کیسه های هوایی به کربن دی اکسید اندک است.
این دو گاز می توانند از دیواره های نازک سلولی کیسه های هوایی به آسانی عبور کنند و با یکدیگر مبادله شوند. در نتیجه،‌خونی که اکسیژن زیاد گرفته است به قلب باز می گردد تا در همه ی بدن توزیع شود یعنی به کنار سلول ها برسد.

ساختمان دستگاه دفع ادرار

مشاهده کنید :
یک شش گوسفند سالم تهیه کنید و پس از مشاهده ی آن به پرسش های زیر پاسخ دهید:
۱ – نای و نایژه ها چه خصوصیاتی دارند؟
۲ – شش ها در موقع لمس کردن ( و بعد از دمیدن در نای) چگونه حس می شوند؟
۳ – رنگ شش ها مربوط به چیست؟
۴ – قسمتی از شش را برش دهید . در محل برش چه می بینید؟

- لوله هایی که سطح ناصاف دارند و جنس آنها غضروف می باشد.
- قبل از دمیدن حجم کم و بسیار نرم و شل است و رنگ آنها تیره، اما بعد از دمیدن حجم زیاد بوده و کمی سفت تر می شوند و رنگ آن را روشن می باشد.
- مربوط به سلول های پهن و نازکی است که مویرگ های زیادی دارند و قبل از دمیدن سلولها جمع شده و کبود به نظـــر می رسند اما وقتی پر از هــوا می شوند دیواره کیسه های هوا نازک شده و به رنگ روشن در می آیند.
- حفره های اسفنجی شکل دیده می شود که نشان دهنده ی کیسه های هوایی بسیار زیاد می باشد.

ساختمان دستگاه دفع ادرار:

دستگاه دفع ادرار شامل کلیه ، میزنای ، مثانه و مجرای دفع ادرار است. کلیه ها در پشت معده و روده ها یعنی چسبیده به دیواره پشتی شکم قرار گرفته اند. به هر کلیه یک سرخرگ وارد می شود این رگ ،‌دو کلیه شعبه های زیادی پیدا می کند و به مویرگ های فراوانی تبدیل می شود. هم چنین هر کلیه یک سیاهرگ خارج می شود. هم چنین از هر کلیه یک سیاهرگ خارج می شود. این دو رگ،‌به بزرگ سیاهرگ پائینی متصل می شوند که به سوی قلب می رود.

از هر کلیه ، یک لوله هم به نام میزنای خارج می شود. دو میزنای به کیسه ای به نام مثانه می روند تا ادرار ساخته شده در کلیه ها را در آن جمع کنند. وقتی مثانه از ادرار پی می شود احساس دفع ادرار را ایجاد می شود.

نفرون :

در هر کلیه ،‌در حدود یک میلیون واحد تصفیه به نام نفرون (لوله ادراری) وجود دارد. هر نفرون لوله ی بسیار باریکی است که به چشم دیده نمی شود. و اطراف آن را مویرگ ها پوشانده اند. دیواره ی هر نفرون فقط یک لایه سلول دارد و بسیار نازک است. مواد زاید از مویرگ وارد نفرون (لوله ادراری) می شوند. به این ترتیب مواد زاید خونی که از طریق سرخرگ ها وارد کلیه شده است. از خون خارج می شود. فرق خون سیاهرگی و سرخرگی کلیه چیست؟

فکر کنید :
در بدن به جز کلیه ها، چند اندام دفعی دیگر نیز وجود دارند. نام ونوع کارهای آنها را در جدولی مانند جدول زیر بنویسید.

تعادل آب در بدن :

در فصل های قبل آموختید که خون بایدمواد غذایی و اکسیژن لازم را به سلول های بدن برساند و مواد زاید آن ها را پس بگیرد. در این صورت ترکیب خونی باید بطور دائم و مفید باشد و مواد محلول در پلاسما کم و زیاد شوند. البته تغییرات جزیی ترکیبات خون اشکالی بوجود نمی آورد ولی این تغییر ترکیب نباید از حد معینی بیشتر باشد. مقدار ماده ی لازمی مانند آب هم نباید زیادتر از حد شود.
اطراف بیشتر سلولهای زنده ی بدن ما را آب فرا گرفته است. جانورانی که در داخل آب زندگی می کنند،‌از لحاظ جذب و دفع آن مشکلی ندارند. اما جانوران ساکن خشکی و خود ما اغلب با مشکل کم آبی بدن رو به رو می شویم که باید آن را حل کنیم. کلیه اندامی است که مقدار آب بدن را تنظیم می کند.
بدن شما در یک شبانه روز، از راه هایی آب خود را از دست می دهد و از راه هایی دیگر آب مورد نیاز خود را دریافت می کند. تصویر زیر ، ‌راه های جذب و دفع آب بدن را نشان می دهد.

تنظیم محیط داخلی بدن :

اگر آب بدن اضافی باشد، توسط کلیه ها دفع می شود ادرار در کلیه ها ساخته می شود. درادرار اوره و مواد معدنی اضافی بدن هم وجود دارد. بعضی از مواد دفعی مانند اوره سمی هستند و اگر درخون بمانند شخص را مسموم می کنند. این ماده در آب حل می شود تا رقیق شود و دفع آن به بدن آسیب نرساند. شاخه هایی از اصلی ترین سرخرگ بدن،‌یعنی آئورت به کلیه وارد می شود. خون در این اندام ها گردش منظم دارد. در این میان کلیه ها مواد دفعی و اضافی خون را از آن می گیرند و به صورت ادرار دفع می کنند. حتماً توجه کرده اید که مقدار دفع ادرار، به مقدار آشامیدنی هایی که مصرف می کنید بستگی دارد. مقدار آب خون، هرگز نباید از حد معینی کمتر یا بیشتر شود. کلیه ها این حد را تنظیم می کنند. اگر مقدار آبی که می خورید مناسب باشد. ادرار شفاف و تقریباً بی رنگ خواهد بود. در اطراف نفرن ها مواد زاید خون از آب گرفته تا نمک ها و به ویژه اوره) به داخل نفرون نفوذ می کنند و اندک اندک از کلیه برون می روند. به این مایع خارج شده از نفرون ها ادرار گفته می شود. کلیه اندام تنظیم کننده ی ترکیب خون است.

تفسیر کنید :
می دانیم که آب لازم ترین ماده برای بدن است. اما کار مهم کلیه ها دفع این ماده است. آیا در کلیه ها، «آب ماده ی غیر لازم» محسوب می شود؟ چگونه ممکن است ماده ای هم لازم و هم غیر لازم باشد؟
در این جدول ترکیب خون و ادرار با هم مقایسه شده اند.
۱ – از مقایسه ی این ارقام چه نتیجه ای می گیرید؟
۲ – پزشک ها اغلب از بیمار می خواهند که ترکیب ادرار خود را در آزمایشگاه مشخص کند، به نظر شما این کار چه کمکی به پزشک می کند؟

- چون آب در بدن مصرف نمی شود، اما موجب حمل و نقل مواد در بدن می شود

۱ – نتیجه می گیریم که در پلاسما بعضی از مواد زیاد هستند و در ادرار وجود ندارند(پروتئین – قند) و بعضی مانند آب دریا را ادرای زیادتر هستند. و مواد نیتروژن دار باید از بدن خارج شوند.
۲- اندازه گیری مقدار بعضی از مواد در ادرار راهنمای خوبی برای تشخیص بیماری است. مثلاً وجود قند یا پروتئین در ادرار نشانه بیماری است.